Dıı nı̨htł’è dezhı̀-lea dek’eèhtł’è naxıgha hats’ele ha dı̀ı̀-le.
Tabàa tłı̨ chekoa elà t’à Behchokǫ̀ ts’ǫ̀ naet’ò ghàeda.
Nezı̨ı̨̀ wegoat’ı̨-le 1960 nı̨htł’èı̀chı̀ı k’e Tłı̨chǫ kǫ̀ta Behchokǫ̀ ımbè k’e wegoat’ı̨. Dǫ edehgò k’e elà nayatı̨. Tabàa k’e tłı̨ dǫzıa elà elà t’à k’et’òo ghàeda. Dǫ łǫǫ̀-lea k’egebe eyıts’ǫ kwe gots’ǫ tegeka.

Whatı̀ Etǫ

Įzıı̀ ts’ǫ̀ etłeè anele

↓

Whatı̀ Etǫ nıɂàa sı̀ı Idaà Traıl eyı̀ı denahk’e gǫchàa wek’e goòɂàa sı̀ı wexè nıɂà hǫt’e, Tıdeè eyıts’ǫ Sahtı̀ sı ts’ǫ̀ nıɂà.

Eyı̀ı etǫ sı̀ı etǫdeè hǫt’e,wets’ǫ̀ etǫ łǫ nıɂà eyıts’ǫ dè 250.000 etsı̨ı̨̀ hagǫǫhtso wenı nagezèe ha de weta naàwheɂa.

Whatı̀ Etǫ Behchokǫ̀ gots’ǫ wexèhoòwı. Ek’èdı̨ dzęę̀ Behchokǫ̀ gots’ǫ 120 km elà t’à Whatı̀ nèts’eɂè.

Behchokǫ̀

Įnèe lemıyǫǫ̀ xo gots’ǫ dǫ nàı̨dè wenı k’ehots’ede

Tłı̨chǫ yatıı̀ k’è Behchokǫ̀ “Behcho” ts’edıı̀ ats’edı. Dǫ ı̨łèlemı̀ haàtłǫ nàgedè. Tłı̨chǫ nèe gha kǫ̀ta gǫǫchàa gòɂǫ hǫt’e, Tłı̨chǫ Kǫ̀tagocho eyıts’ǫ Tłı̨chǫ Dèek’àowo dèhkw’ee k’è.

Behchokǫ̀ ı̨nèe whaà gots’ǫ dǫ ełègehdèe k’è agǫ̀ht’e. Tsàwò nàdı̀ı ekò Hatsǫ̀beè gha kǫ̀gòlaa ı̨lè, Fort Rae ɂı̀yeh ı̨lè. Dechı̨nı̨ gots’ǫ nàgezèedǫǫ̀ edèot’ı̨ xè eyı̀ı nèk’e nàedı̀ık’è ı̨łaet’ea gòɂǫǫ ts’ǫ̀ nıwà k’ehogehde ı̨lè.

Eyı̀ı nàedı̀ık’è ekǫ xotaàt’e ası̀ı gha nàgezèe sı̀ı ı̨daesı̨ gha ası̀ı wet’àget’ı̨ gha ası̀ı nàgeehdı̀. Tsàewò eyıts’ǫ nàmbewò lıdı̀, sı̀ga, wet’à eghàlats’edaa eyıts’ǫ kwıı̀tso gha ɂehdagele. Sı̀goòt’ı̨ı̨ hogehtsı̨ eyıts’ǫ edenèk’e ts’ǫ̀ nageedèe kwe kǫ̀ta gǫtsàa hogeɂı̨̀ gha hòɂǫ.

Dııdzęę̀ k’e Behchokǫ̀ kǫ̀ta xè sı̀goòt’ı̨ gòɂǫ, ats’ǫǫ̀ ası̀ı gha k’ehoge’a, ełegeèhdı̀ı, egedzı sònàgedèe eyıts’ǫ ası̀ı eyıı̀-le gha dzędeè hogehtsı̨ ts’ıhɂǫ̀ edzanèk’e wetegǫ̀ǫɂàa gots’ǫ dǫ łǫ nı̀ı̀dè.

Dǫ chaso sıgeèt’ı̨ yagı̀zeh, elà dǫ dàgoòɂǫ Behchokǫ̀ tabàa gots’ǫ nageèɂe,gowhaèhdǫǫ etǫ k’è geèɂèe xèhogı̨ı̨̀hwho.
2011 k’e elà t’à Gowhaèhdǫǫ̀ Etǫ k’è ̀geèɂe, Imbè taàt’e Tłı̨chǫ Ełènagehdèe 11th ts’ǫ̀ geèɂe.

1994 ekò Gowhaèhdǫǫ̀ Gıɂetǫ K’è Ts’eeɂèe wexèhǫǫ̀wo gowhaèhdǫǫ̀ nàowoò eyıts’ǫ whaèhdǫǫ̀ k’è eghàlats’eda ts’ǫǫ̀hk’e. Dakwełǫ̀ǫ̀ gıxè hǫǫ̀woo sı̀ı Behchokǫ̀ gots’ǫ Gamètı̀ ts’ǫ̀ hoòno-daà-sı̨làı dzęę̀ ts’ǫ̀ egıat’ò. Negı̨ı̨deè ekò Įmbè Taàt’eè Dǫ Ełègehdèe gha dzędeè hogehtsı̨ xèhoòwo.

Įmbè taàt’eè hagot’ı̨ı̨ t’à cheko ɂǫhdah goxè aget’ı̨ t’à etǫ k’è k’egedèe, eyıts’ǫ etǫ k’è dàanı̀ eghàlagı̨ı̨dà. Elà t’à nageeɂèe sı̀ı Tłı̨chǫ ı̨daà dǫ gıxè dàgot’ı̨ı̨ ha gı̨ı̨wǫ t’à gogha nadąą̀ nàowo gèhtsı̨ı̨ wet’à “Dǫ Nàke Lanı̀ Nàts’etso” ts’ı̨ı̨lı̨ gha.

Gowhaèhdǫǫ̀ lanı̀ Gowhaèhdǫǫ̀ Gıɂetǫ gots’ǫ elà łǫ nagıadè wègoat’ı̨ı̨ nı̨dè Tłı̨chǫ gıgha ası̀ı nechàa wet’à edeghǫ xàhogedı̀, gınazhı gıwhaèhdǫǫ nagıadèe lanı̀. Dǫ łǫ ededı̨ sı gıxè agode ha gı̨ı̨wǫ, Tłı̨chǫ hazǫǫ̀ wet’à dǫ ładı̨ ts’ehłè ha lanı̀, wet’à dǫgòò nats’ehłèe lanı̀.

John B. Zoe
Jonas Nıtsıza gowhaèhdǫo gınàowoò nàtso k’e goı̨de.

Goɂǫhdaà dè k’e hok’ègeezǫ. Dègozı̀ı eyıts’ǫ godıı̀ gıgha wet’àaɂà. Gonàowoò dè xeetł’ı̨ hǫt’e. Ayı̀ı gha elà t’à geeɂèe sı̀ı dè k’e wegodıı̀ gòhłı̨ı̨ nı̨dè ɂǫhdah eyı̀ı wegodıı̀ t’à goxè gogego gha aget’ı̨.

Gowhaèhdǫǫ̀ Gıɂetǫ k’è weghàladaa wet’à chekoa ı̨daà gıadèe sı̀ı Tłı̨chǫ nàowoò k’egezǫǫ̀ agede ha.

Behchokǫ̀ gots’ǫ Whatı̀ Ɂetǫ xèhoòwı eyıts’ǫ elà hazǫǫ̀ Monwhıı̀ edaà gots’ǫ elà hazǫǫ̀ nageeɂè wexèhoòwı hǫt’e.

Edı̨ı̨̀ agot’ı̨ı̨ deɂǫ̀ǫ̀ weghàı̨daa newǫ nı̨dè wenı̨htł’èa wek’èı̨̀hchı.

Additional Content

Xaelı (Xaelı kǫ̀ gòlaa) 30 km hagǫǫwa dakwełǫ̀ǫ̀ eyı̀ı nèts’edè ha, ı̨łè dzę deghàà Behchokǫ̀ gots’ǫ nats’at’òo t’à.

Xaelı (Marıan Vıllage) kàtaı̨ɂàa gà Xaelı kǫ̀ gòlaa. Tłı̨chǫ k’è Xaelı hà-elı̨ı̨ gedıagedı.

Xàèlı̨ı̨ Kǫ̀gòlaa Į̨dahk’ètı̀tł’à gòɂǫ, yee Shı̀agoò Murphy ɂehdaa k’e gòɂǫ.

Ɂǫhdah ı̨łè Joe Mantła, ekǫ weghǫ̀hłı̨ xè dèzǫǫ sı̀ı Gowhaèhdǫǫ̀ Gıɂetǫ k’è k’egoehɂı̨ı̨ elı̨. Kǫ̀ nàke-dahkǫ̀ gòèhtsı̨ı̨ sı̀ı kǫ̀ta tanıı nàı̨ɂah.

Xaelı (kǫ̀ gòlaa)

Whaèhdǫǫ̀ Nàowoò k’ę̀ę̀ Ełèts’ehdèe k’è

Xaelı (kǫ̀ gòlaa) dǫ łǫ nàı̨dè ı̨lè, ekǫ dǫ ełegehdè xè dagowo ı̨lè, egedzı eyıts’ǫ gohzı̀ı t’à sǫnàgedè ı̨lè.

Łaghǫǫ̀ dǫ eyı̀ı nàgedèe sı̀ı kǫ̀ta gòla ı̨łè ts’ǫ̀ tàgedè, hanı̀ı̨dè gızaa nı̨htł’èkǫ̀ aget’ı̨ı̨ sı̀ı gà nàgedèe gha.

Dǫ łı hagı̨ı̨wǫǫ, nagezèe eyıts’ǫ dègonàèdı̀ı nàgehtsı̨ı̨ gha ı̨łaà dzǫ aget’ı̨.

Ɂı̨hdak’ètı̀ Xaelı (kǫ̀ gòlaa) ekǫ gots’ǫ dechı̨kǫ̀ whaèhdǫǫ̀ nı̨htł’èı̀chı̀ı k’e wègoat’ı̨.

Dǫkw’ǫǫ̀ taènǫ haàtłǫ ekǫ whela. Dǫkw’ǫǫ̀ ı̨łè wek’e Thomas Tamı̀ Rabesca wızı̀ dek’eèhtł’è (Sǫǫ̀mba Nàzèe Zaà 22,1886 k’e wegǫ̀hłı̨, Toatı Zaà 9, 1961 k’e ełaı̨wo).

Dǫkw’ǫǫ̀ łǫ wek’e ası̀ı wıızı̀ı dek’eèhtł’è-le. Akwe whaà dǫ nı̨htł’è k’ègezǫ-le ekò gıkw’ǫǫ̀ nı̀tǫ ı̨lè.

“Dè nı̨htł’è lanı̀,” ɂǫhdah hagede ghageewı̨. Godı eyıts’ǫ dè gòɂǫǫ ats’ǫǫ̀ ełeetł’ı̨ı̨ gedıı̀ agedı.

Edı̨ı̨̀ agot’ı̨ı̨ deɂǫ̀ǫ̀ weghàı̨daa newǫ nı̨dè wenı̨htł’èa wek’èı̨̀hchı.

Godı wexè whelaa

Eyı̀ tǫ hogı̨ı̨hwho tł’axǫǫ̀ k’àtsı̨ ı̨daà hoònǫ-daà-ek’ètaı km dehdà Dètaèɂaa ts’ǫ̀ geèɂe.

Dètaèɂaa whaà gots’ǫ nàts’ezèe k’è agǫ̀ht’e, eyıts’ǫ dè gots’ǫ ası̀ı xàhots’ehwhı k’è agǫ̀ht’e.

Įnèe whaà gots’ǫ dǫ k’ehogehdee Dètaèɂaa ts’ǫ̀ aget’ı̨ ı̨lè.

Nàzèedǫǫ̀ Behchokǫ̀ tsàwò gıghǫ nàedı̀ı gha edèot’ı̨ xè jǫ ełegehdè ı̨lè,

Eyı̀ı dègomǫǫ̀ dǫkw’ǫǫ̀ whelaa k’è gòla.

Ekǫ nıwà-lea whaà gots’ǫ dechı̨kǫ̀ whela, dǫ eyı̀ı xàgogeèhk’ǫ̀ǫ gha hǫǫzı̨.

Edı̨ı̨̀ agot’ı̨ı̨ deɂǫ̀ǫ̀ weghàı̨daa newǫ nı̨dè wenı̨htł’èa wek’èı̨̀hchı.

Godı wexè whelaa

Ekǫ etǫ k’e deh nàtsoo łǫ eyıts’ǫ hote łǫ.

Elà eyıts’ǫ xeh nedàa nagıale sı̀ı wèhoedıı̀-le eyıts’ǫ whaà wek’e hòɂǫ.

Nàı̨lı̨ı̨hote ekǫ elà dèe k’e ts’ǫ tàgedè ha ne, hote denahk’e nedèe wetegedèe gha: ek’ètaı kılometres Naı̀lı̨ı̨ (Whatı̀ Falls) wemǫǫ̀ goòɂàa ts’ǫ̀.

Nàı̨lı̨ı̨hote eyı̀ı t’a sıı̀ wehoedıı̀-le hǫt’e. Dechı̨nı tǫ k’è nàgoı̨zàa.

Nı̨htł’èk’et’aa wekwe Whatı̀ got’ı̨ı̨̀ ı̨łè dzęhta ts’ǫ̀ jǫ hote gots’ǫ xeh nechàa eghògele ı̨lè, hanı̀ zǫ ası̀ı nàedı̀ı eyıts’ǫ ası̀ı wet’à get’ı̨ı̨ kǫ̀ta ts’ǫ̀ agehɂı̨ ı̨lè.

Elà wet’à Gowhaèhdǫǫ Gıɂetǫ k’è geeɂèe sı̀ı nake lakw’eènǫ aı̨̀hda t’à aget’ı̨. Dǫ nàk’e geehgò k’e ets’ǫ̀zıı̀ɂa nagıatı̨.

Gıxè hǫǫzı̨ı̨̀ k’ehokw’o nı̨dè taà-tanı sadzeè agehɂı̨, ı̨łà wete gòı̨ɂàa gha.

Dǫ łǫ łexè gıadèe nı̨dè etǫ ı̨̀łats’ǫ̀ welǫ nahogezı̀ gha łą̀ą nègedè, la nàtso k’e nègıdèe kwe.

Edı̨ı̨̀ agot’ı̨ı̨ deɂǫ̀ǫ̀ weghàı̨daa newǫ nı̨dè wenı̨htł’èa wek’èı̨̀hchı.

Godı wexè whelaa

Ełets’àgedı t’à Nàı̨lı̨ı̨hote wetè elà k’egele eyıts’ǫ ası̀ı edexè k’egele.

Kǫ̀ta gots’ǫ chekoo elà nagıadè gha hotıı̀ eèhkw’ǫ, amèe wets’àts’edı ha lanıı gha k’ààwheda.

Nàı̨lı̨ı̨ (Whatı̀ Falls) gots’ǫ tını̨ı̨̀lı̨ı̨ sı̀ı ı̨zıı̀ sı̨laı̀nǫ gokè Tsǫ̀tı̀deè ts’ǫ̀ tı hodàewı̀.

Nàı̨lı̨ı̨ łǫ gòlaa wek’e Tłı̨chǫ gınàht’ı̨ı̨̀ łǫ ełaı̨dè hǫ̨t’e.

Dııdzęę̀ k’e xàhtǫ nàı̨l̨ı̨ı̨ ts’àgehdı̀ı. K’àlemı̨̀ geɂı̨̀ nı̨dè gıts’ǫ̀hoedı nàɂetsı̨̀.

Nàı̨lı̨ı̨ (Whatı̀ Falls) Whatı̀ ̀ts’ò nǫde ası̀ı nechàa gots’ǫǫ̀hk’e wheɂǫ.

Edı̨ı̨̀ agot’ı̨ı̨ deɂǫ̀ǫ̀ weghàı̨daa newǫ nı̨dè wenı̨htł’èa wek’èı̨̀hchı.

Godı wexè whelaa

Whatı̀ ts’ǫ̀ ı̨łaà taànǫ echı̨, eyı̀ı ı̨łè dzęę̀ hagele ha dı̀ı̀-le.

Etǫ k’è ası̀ı łǫ whelaa wet’à gowhaèhdǫǫ̀ gokwe dııyeè k’ehogı̨ı̨hde ı̨lèe sı̀ı gınats’edı̀.

Tłı̨chǫ nàzèedǫǫ́ eyıts’ǫ gı̀ot’ı̨ı̨ ekwǫ̀ k’è k’egedè.

Dǫ ełaàwı nı̨dè eyı̀ı-t’ıı̀ wekw’ǫǫ̀ nègetı̨̀, eyıtł’axǫǫ̀ nàzèe dǫǫ̨̀ ı̨daà geedè.

1960 gots’ǫ̀ dǫkw’ǫǫ̀ dè t’alàa k’e negele. Dǫkw’ǫǫ̀ łǫ dè k’e whela, emoòts’oò degoo wıth.

Dǫ dıı̀hk’ǫ̀ą ełaı̨wo emoòts’oò t’à wets’ı̨ı̨̀ wek’èhodı̀ ne gı̨ı̨wǫ. Edlatłǫ dzęę̀, edlatłǫ dzèhta ts’ǫ̀ ekǫ wek’ehowo ne gı̨ı̨wǫ.

Etǫ łats’ıgǫ̀ǫɂàa k’è dǫkw’ǫǫ̀ whelaa ekǫ dǫ ełeda geetł’è k’è gòɂǫ lanı̀. Ts’et’ıı̀ satsǫ̀tǫ ts’ı k’e aı̀htǫ agehɂı̨ weyı̀ı ełeda geetł’èe eyıts’ǫ ası̀ı ełeda nègele.

Dǫ ɂeh ek’ıat’aa ejıedoò t’àat’ı̨ı̨ eyıts’ǫ ts’ah dehba whaèhɂǫ dè k’e nàgòı̨hɂaa dǫkw’ǫǫ̀ wemǫǫ̀ emoòts’oò degoo sıı̀hɂı̨.
Jımmy Moosenose, dǫkw’ǫǫ̀ wemǫǫ̀ emoòts’oò sıı̀hɂı̨. 1958 (Enı̨htł’èı̀chı̀: Joan Ryan)

Dǫkw’ǫǫ̀ whelaa ts’ǫ̀ ats’et’ı̨ı̨ nı̨dè whaèhdǫǫ̀ nàowoò k’ę̀ę̀ dǫkw’ǫǫ̀ k’e hadeèsǫǫ ɂı̨ɂǫ̀ ts’ewa, wemoòts’oò sıı̀ts’ehɂı̨, wegha yats’ehtı, eyıts’ǫ ası̀a wets’àts’ehdı̀. Ɂǫhdah gıgha ts’et’ıı̀ nèts’eɂà.

Dııdzęę̀ k’e dǫ gıkǫ̀ta gıkw’ǫǫ̀ nı̀tı̨̀.

Dǫkw’ǫǫ̀ hazǫǫ̀ edı̨ı̨̀ whelaa sı̀ı wek’èhodzǫǫ̀-le.

Edı̨ı̨̀ agot’ı̨ı̨ deɂǫ̀ǫ̀ weghàı̨daa newǫ nı̨dè wenı̨htł’èa wek’èı̨̀hchı.

Godı wexè whelaa

Dǫkw’ǫǫ̀ łǫ edı̨ı̨̀ whelaa gınadı̀-le, hanı̀-le-dè dıkǫètł’ı.

Ts’adèe welǫ nèts’ı̨ı̨de: Whatı̀ nèts’ı̨ı̨de.

Tsǫ̀tı̀ k’e sazı̨ı̨-k’àbats’ǫ̀ ts’ǫǫ̀hk’e Whatı̀ kǫ̀ gòla.

Tłı̨chǫ yatıı̀ k’è Whatı̀ ts’edıı sı̀ı wha k’ę̀ę̀ wıızı̀ ts’ıızı, ekǫ nèk’e wha łǫ gǫ̀hłı̨ ts’ıhɂǫ̀.

Whatı̀

Etǫ welǫ nèhoı̨wo

Whatı̀ k’e dǫ sı̨laènǫ ekı̀yeè k’e dǫ haàtłǫ nàgedè. Dǫ łǫ kǫ̀ta nàgedèe sı̀ı Tłı̨chǫ nàowoò k’è geeda, nàgezèe, mı̨̀ dagı̨ı̨tł’ı̨ı̨ eyıts’ǫ ɂehts’o t’à nàgeelı.

Denahk’e Tłı̨chǫ yatıı̀ t’à gogede. Dıı̀ whaà-lea gots’ǫ ı̨mbè k’e elà hanı̀-le-dè nı̨htł’èk’et’aa zǫ t’à Whatı̀ ts’ǫ̀ aget’ı̨ ı̨lè, eyıts’ǫ xok’e nı̨dè xotı̨lıı̀ t’à ekǫ aget’ı̨.

2021 k’e Tłı̨chǫ tı̨lıdeè wedaxàı̨tǫ, wet’à ı̨łè xo k’e Whatı̀ ts’ǫ̀ ats’ede ha dı̀ı̀ agòdzà. Ekǫ xèdaat’ı̨ı̨ gha wek’èhodzǫ eyıts’ǫ ɂehdzo k’ets’ele gha nezı̨ eyıts’ǫ łı k’aàts’edèe gha hǫǫzı̨.

Ası̀ı weghàts’edaa łǫ gǫ̀hłı̨ eyıts’ǫ Whatı̀ kǫ̀ta asagot’ı̨ı̨ łǫ ghàts’eda.

Edı̨ı̨̀ agot’ı̨ı̨ deɂǫ̀ǫ̀ weghàı̨daa newǫ nı̨dè wenı̨htł’èa wek’èı̨̀hchı.

Godı wexè whelaa

Whatı̀ Et’ǫ k’è welǫ nèts’ı̨ı̨de.

Hanı̀kò gonèk’e gǫǫtsà eyıts’ǫ wegodıı̀ łǫ.